Η εξέλιξη των ιδεών στην υπερθερμία: Από το πυρ στην ογκοθερμία
Εξέλιξη των ιδεών στην υπερθερμία υπήρξε μακρόσυρτη, κοπιαστική, με παλινδρομήσεις, αλλά το αποτέλεσμα έχει αρχίσει να δικαιώνει τις προσπάθειες αιώνων. “Πυρ > Διάφορες θερμοθεραπευτικές εφαρμογές > Υπερθερμία > Ογκοθερμία”. Ας παρακολουθήσουμε…
Υπερθερμία στην αρχαιότητα
Η ιστορία της προσπάθειας για χρήση θερμικών μεθόδων (πυρ) στη θεραπευτική αρχίζει από την αρχαιότητα. Η παλαιότερη αναφορά φαίνεται να γίνεται στο Ινδικό έπος Ramayana. Οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι ιατροί παίρνουν την σκυτάλη με πρώτον τον Παρμενίδη (~600 πΧ), ο οποίος αναγνωρίζει την σπουδαιότητα της πυρετικής αντίδρασης για την θετική έκβαση της πορείας των νοσημάτων. Συστηματικότερα αντιμετωπίζει το θέμα ο Ιπποκράτης (400 πΧ), ο οποίος, και το ευεργέτημα του πυρετού αναγνωρίζει, και χρησιμοποιεί την θερμότητα θεραπευτικά.
Ὁκόσα φάρμακα οὐκ ἰῆται, σίδηρος ἰῆται·
ὅσα σίδηρος οὐκ ἰῆται, πῦρ ἰῆται·
ὅσα δὲ πῦρ οὐκ ἰῆται, ταῦτα χρὴ νομίζειν ἀνίατα.
Ἱπποκράτους Ἀφορισμοί 7.87
Είναι σημαντικό για την εξέλιξη των ιδεών στην ιατρική ότι ο Ιπποκράτης είναι ο πρώτος που διακρίνει και ομαδοποιεί τα κακοήθη νοσήματα κάτω από το κοινό όνομα “καρκίνος“. Ακολουθούν ο Κορνήλιος Κέλσος Άουλος (50μΧ) και ο Γαληνός (200 μΧ), οι οποίοι επιβεβαιώνουν τους προηγούμενους. Ο Κορνήλιος Κέλσος μεταφράζει τον “καρκίνο” στα λατινικά ως “cancer“.
Ο Γαληνός χρησιμοποιεί και το ferrum candens (πυρακτωμένο σίδερο) ως μέσον επιφανειακού καυτηριασμού για αιμόσταση, αλλά και καταστροφή επιφανειακών καρκινικών βλαβών, ως παρηγορική αγωγή. Ακόμη και σήμερα φαίνεται σύγχρονη η ιπποκρατική ρήση “…ό,τι δεν ιάται χειρουργικά, ιάται με την θερμότητα (πυρ). Αν δεν ιάται με το πυρ, είναι ανίατο” (1).
Υπερθερμία στον Μεσαίωνα
Κατά τον μεσαίωνα εφευρίσκονται διάφορα εργαλεία για την εφαρμογή θερμότητας σε καρκινικούς όγκους και για αντιμετώπιση αιμορραγιών με καυτηριασμό (πυρ, thermal ablation, thermocautery). To 1500 όμως, ο Λεωνίδας-Νικόλαος Λεωνικήνος, καθηγητής της ιατρικής στην Πάδοβα (2), αναφέρεται στην υπερθερμία με την έννοια της αύξησης της θερμοκρασίας, όπως περίπου την εννοούμε σήμερα, και όπως την εννοούσε ο Παρμενίδης και ο Ιπποκράτης.
Υπερθερμία στην Αναγέννηση
Κατά την Αναγεννησιακή περίοδο (1300-1600 μΧ) αρχίζουν να αυξάνονται οι παρατηρήσεις ίασης νεοπλασιών μετά από εμπύρετα νοσήματα. Μετά την Αναγέννηση έχει σχηματισθεί ήδη σώμα οργανωμένων επιστημονικών παρατηρήσεων αυτόματης υποχώρησης καρκινικών όγκων σε ασθενείς με ευλογιά, γρίππη, φυματίωση και ελονοσία.
Οπισθοδρόμηση του ενδιαφέροντος για τις θερμοθεραπείες σημειώνεται μετά την δημοσίευση το 1537 από τον χειρουργό Αμβρόσιο Παρέ, επιπλοκών της θερμοκαυτηρίασης. Την εποχή εκείνη δεν γίνεται βέβαια διάκριση θερμοκαυτηρίασης και υπερθερμίας. To 1779 ο De Kizowitz περιγράφει την επίδραση του υψηλού πυρετού από ελονοσία (θέρμη) σε καρκινικούς όγκους (2).
Υπερθερμία στα νεώτερα χρόνια
Στα νεώτερα χρόνια αναζωπυρώνεται το ενδιαφέρον για την υπερθερμία, με την παρατήρηση του Γερμανού ιατρού Μπούς (1866), ο οποίος κατέγραψε την εξαφάνιση σαρκώματος τής κεφαλής σε ασθενή του, όταν αυτός αρρώστησε σοβαρά από στρεπτοκοκκική δερματική λοίμωξη (ερυσίπελας). Ἕνας Αμερικανός ιατρός, ο Δρ Γουΐλιαμ Κόλλεϋ (Μεμόριαλ Σλόαν Κέττερινγκ της Ν. Υόρκης), παρασκευάζει μείγμα μικροβιακών τοξινών, σχεδιασμένο για την πρόκληση πυρετικής αντίδρασης χωρίς λοίμωξη, προκειμένου να χρησιμοποιείται στην πυρετοθεραπεία του καρκίνου. Η τοξίνη ονομάστηκε αργότερα “τοξίνη Κόλεϋ“. Χρησιμοποιήθηκε για ένα περίπου αιώνα ως αντικαρκινική θεραπεία, με αποτέλεσμα να θεωρήται ο Κόλεϋ πατέρας της νεώτερης αντικαρκινικής υπερθερμίας, αλλά και της ανοσοθεραπείας του καρκίνου. Γενικά, το δεύτερο μισό του ΧΙΧ αιώνα φαίνεται να κυριαρχεί η λοιμώδης πυρετοθεραπεία στην Γερμανία, Γαλλία και Ρωσσία (3).
Το 1898 ωριμάζει η ιδέα της ανεξάρτητης χρήσης της ήπιας θερμότητας στη θεραπεία του καρκίνου. Ο Σουηδός γυναικολόγος Βέστερμαρκ εισάγει την ενδοκοιλοτική τοπική υπερθερμία (ενδοκολπική εφαρμογή θερμότητας με κυκλοφορία ζεστού νερού), την οποίαν εφάρμοσε με καλά αποτελέσματα σε ανεγχείρητους καρκίνους του τραχήλου της μήτρας. Κατ΄ αναλογίαν της αρχικής αυτής εφαρμογής, εφαρμόστηκε, όπου ήταν αυτό δυνατό, και η περιοχική υπερθερμία με εμβάπτιση. Έτσι γίνεται για πρώτη φορά σαφές το ενδεχόμενο θεραπείας του καρκίνου με θέρμανση μακράς διάρκειας, χωρίς παρενέργειες και επιπλοκές.
Από το 1895 και έπειτα, την ιδέα της θερμοθεραπείας-πυρετοθεραπείας ανταγωνίζεται ισχυρά η ιδέα της ραδιοθεραπείας-ακτινοθεραπείας, μιας και τήν εποχή εκείνη ανακαλύπτονται οι ακτίνες X και το 1898 ανακαλύπτεται το στοιχείο ράδιο και η ραδιενέργεια.
Παράλληλα με όλες αυτές τις εξελίξεις, και όσο η χρήση του ηλεκτρισμού γενικευόταν, άρχισε να εξελίσσεται η ιδέα της θέρμανσης με τη χρήση ηλεκτρικού ρεύματος, ως πρακτικότερης πηγής ενέργειας. Έτσι γεννήθηκε η ιδέα της γαλβανοκαυτηρίασης, που αποτελεί κατά βάση παραλλαγή της ιδέας του ferrum candens του Γαληνού. Η γαλβανοκαυτηρίαση δεν σχετίζεται, φυσικά, με την υπερθερμία, αποτελεί όμως παρακολούθημα της ίδιας σειράς ιδεών. Χρησιμοποιήθηκε για την επιφανειακή καταστροφή καρκινικών όγκων διαφόρων εντοπίσεων. Παρά τις σύγχρονες εξελίξεις (τέλος ΧΧ αιώνα) στην θερμοχειρουργική (laser, υπέρηχοι, ραδιοσυχνότητες), η γαλβανοκαυτηρίαση είναι ακόμη σε σποραδική χρήση, κυρίως για αιμόσταση.
Στο μεταξύ εξελισσόταν και από άλλους και η ιδέα της πυρετοθεραπείας, και μάλιστα με πολύ σημαντική διάκριση. Ο Ιούλιος Βάγκνερ-Γιάουρεγγ κέρδισε το βραβείο Νομπέλ ιατρικής του 1927 για την επιτυχή χρήση ορού πάσχοντος από ελονοσία για πρόκληση πυρετού σε ασθενείς με επιπλοκές συφιλίδος (148 χρόνια αργότερα από την ιδέα του Ντε Κιζοβίτς). Το πλεονέκτημα της πρόκλησης ελονοσίας (Ντε Κιζοβίτς) αντί ερυσιπέλατος (Μπούς), ως θερμοθεραπείας (πυρετοθεραπείας), ήταν η δυνατότητα αντιμετώπισης της ελονοσίας με κινίνο, ενώ για τον ερυσίπελα, επί Μπους, δεν υπήρχε φάρμακο.
Το 1920 εφευρίσκεται το magnetron (συχνότητες μέχρι 150 MHz) και αρχίζει στην ιατρική η περίοδος εφαρμογής των ραδιοσυχνοτήτων (ηλεκτροϊατρική) . Το 1931 κατασκευάζεται από την General Electric η συσκευή Radiotherm, η πρώτη γνήσια συσκευή υπερθερμίας. Πρόκειται θέρμανση του σώματος από εξωτερική πηγή, σε αντίθεση με την εσωτερική θέρμανση της πυρετοθεραπείας. Η διάδοση της υπερθερμίας Radiotherm ήταν μεγάλη: Θερμαντικές συσκευές ήπιας έντασης χρησιμοποιήθηκαν κατά κόρον για την επιπολής και εντωβάθει περιοχική θέρμανση του σώματος με διάφορους θεραπευτικούς σκοπούς (κυρίως λοιμώξεις και φλεγμονές), περιλαμβανομένης και της θεραπείας καρκινικών όγκων. Πρόκειται για τις λεγόμενες διαθερμίες. Τα αποτελέσματα υπήρξαν ενίοτε εντυπωσιακά, οι ανακοινώσεις έφθασαν τις 100, και το 1937 οργανώθηκε το πρώτο συνέδριο υπερθερμίας στό Μανχάτταν.
Η υπερθερμία στην εποχή των μετρήσεων
Παρά το γεγονός ότι η υπερθερμία ήταν παρούσα στην θεραπευτική του καρκίνου για αιώνες, η έλλειψη προηγμένων μεθόδων και τεχνικών μέσων για την μέτρηση της χορηγούμενης θερμότητας και την μέτρηση της επιτυγχανόμενης θερμοκρασίας και της κατανομής της στην περιοχή θεραπείας κράτησε την εξελιξη της υπερθερμίας πίσω για πολύ (2). Η ανεκδοτολογική αναφορά περιπτώσεων, χωρίς αποδείξεις, και οι κλινικές μελέτες χαμηλής ποιότητας χαρακτηρίζουν την εποχή και δημιουργούν σκεπτικισμό για την υπερθερμία, ο οποίος διατηρείται από τους αντιπάλους της μέχρι σήμερα, παρά την τεχνολογική επανάσταση της ογκοθερμίας (βλέπε παρακάτω) και παρά τις άριστα σχεδιασμένες προκλινικές και κλινικές μελέτες.
Μετά τον Β΄ ΠΠ, καθώς η ακτινοθεραπεία εξελισσόταν και κέρδιζε έδαφος ως αξιόπιστη μέθοδος για τον έλεγχο του καρκίνου, και για τους λόγους που ήδη αναφέρθηκαν, το ενδιαφέρον για την υπερθερμία υποχωρεί σταδιακά, χωρίς όμως και να εκμηδενίζεται. Η έρευνα συνεχίζεται δειλά και περιορισμένα.
Ο πρόεδρος Νίξον κηρύσσει το 1971 τον “πόλεμο κατά του καρκίνου” και στρέφει δισεκατομμύρια δολαρίων κρατικής προέλευσης στην αντικαρκινική έρευνα. Τη μερίδα του λέοντος από τα ερευνητικά κονδύλια πήρε η φαρμακοβιομηχανία. Η υπερθερμία δεν πήρε ποτέ μερίδιο αυτών των πόρων, και περιορίστηκε σε ισχνή χρηματοδότηση από ιδιωτικές πηγές.
Στη δεκαετία του 1970 υπάρχουν παρά ταύτα ήδη αρκετές προκλινικές μελέτες που δείχνουν ότι η θέρμανση αυξάνει το κυτταροτοξικό αποτέλεσμα της ακτινοθεραπείας σε κυτταροκαλλιέργειες καρκίνου. Η πρώτη δημοσίευση αυτού του είδους, η οποία “τάραξε τα νερά” γίνεται από τους Westra και Dewey το 1971. Επίσης, το 1974 το έγκριτο ιατρικό περιοδικό “Cancer” αναφέρεται σε πειραματικές και κλινικές ενδείξεις που συσχετίζουν την ύφεση καρκινικών όγκων με “υποφερτή” υπερθερμία (tolerable hyperthermia). Γίνεται μνεία όλων των τύπων εφαρμογής (ολοσωματική υπερθερμία, τοπική, περιοχική υπερθερμία). Δημιουργείται κάποιο επιστημονικό ρεύμα, το οποίο καταλήγει στην διοργάνωση του 1ου Διεθνούς Συμποσίου για την θερμοθεραπευτική και ακτινοθεραπευτική προσέγγιση του καρκίνου στην Ουάσιγκτον, το 1975. Όμως το συμπόσιο είχε πολύ περιορισμένη επιτυχία, διότι συγκέντρωσε μικρό αριθμό συνέδρων. Αρκετά αργότερα, το 1988 στην Ιαπωνία, το 5ο Διεθνές Συμπόσιο συγκέντρωσε περισσότερους από 800 συνέδρους.
Κατά τη διάρκεια της περιόδου υποχώρησης του ενδιαφέροντος για την υπερθερμία (1945-1970) η έρευνα δεν σταμάτησε ποτέ. Ένας αριθμός οραματιστών ερευνητών, που είχαν πίστη στη μέθοδο και αντοχή στην απάθεια του επιστημονικού κοινού, συνέχιζε την έρευνα, εστιάζοντας στα ερωτήματα:
- Ποιός είναι ο καλλίτερος τρόπος για την θέρμανση του καρκινικού όγκου;
- Τί είδους συσκευή χρειάζεται;
(Δεν υπήρχε τότε ο προβληματισμός: “Μήπως υπάρχουν και άλλα φαινόμενα, εκτός από την άνοδο της θερμοκρασίας του όγκου”, διότι κυριαρχούσε τότε στους κύκλους αυτούς το “θερμικό θεραπευτικό δόγμα”· άλλωστε δεν υπήρχε και το υπόβαθρο σε επίπεδο βασικών επιστημών)
Οι πρώτες ιδέες αφορούσαν τεχνικές θέρμανσης με μικροκυματική ακτινοβολία και υπερήχους. Οι αρχικές συσκευές μικροκυμάτων είχαν περιορισμούς, όπως ανεπαρκή θέρμανση του όγκου, ανομοιόμορφη θέρμανση κλπ. Όταν χρησιμοποιούνταν μεγαλύτερα μήκη κύματος, υπήρχε δυσκολία εστίασης της ακτινοβολίας στον στόχο, ενώ τα μικρότερα μήκη κύματος δεν είχαν αρκετή διεισδυτικότητα (4). Με τους υπερήχους υπήρχαν άλλα ζητήματα: Η υπερθέρμανση των οστικών δομών, οι μεγάλες ανακλάσεις από οστικές δομές, μεγάλες διαφορές στη σύνθετη αντίσταση αεροφόρων και συμπαγών ιστών κλπ. Συνεπώς, ενδοθωρακικοί και ενδοκοιλιακοί όγκοι δεν ήταν εύκολο να αντιμετωπιστούν.
Νεώτερες εντατικές και στοχευμένες προσπάθειες κατέληξαν, στην αρχή της δεκαετίας 1980, στην κατασκευή της συσκευής Thermotron RF8, η οποία βασίζεται στην αρχή της χωρητικής θέρμανσης (capacitative heating), για την επίτευξη της οποίας χρησιμοποιεί υψίσυχνα ηλεκτρικά πεδία. Με την τεχνική λύση που προσέφερε το Thermotron RF8 στα προβλήματα που προαναφέρθηκαν, φάνηκε προς στιγμήν ότι τα προβλήματα που κρατούσαν πίσω την υπερθερμία ήταν περισσότερο τεχνικά παρά ιατροβιολογικά, και δόθηκε νέα πνοή στην θερμοθεραπεία του καρκίνου. Η θερμοθεραπεία με Thermotron RF8 γενικεύθηκε στην Ιαπωνία, πάντα στο πλαίσιο του “θερμικού θεραπευτικού δόγματος“. Την περίοδο εκείνη αρχίζουν να παράγονται συστηματικές κλινικές μελέτες.
Δημιουργείται το 1981 η Βορειοαμερικανική Εταιρία Υπερθερμίας (North American Hyperthermia Society) στις ΗΠΑ. Από το 2006 μετονομάζεται σε Society for Thermal Medicine. Το 1983 δημιουργείται η Ευρωπαϊκή Εταιρία Υπερθερμικής Ογκολογίας (European Society for Hyperthermic Oncology-ESHO), ενώ το 1984 ιδρύεται και η Ιαπωνική Εταιρία Υπερθερμικής Ογκολογίας, η οποία έχει μετονομασθεί σε Asian Society of Hyperthermic Oncology (ASHO). Οι τρεις εταιρίες εκδίδουν από κοινού το επίσημο ιατρικό περιοδικό τους, το International Journal of Hyperthermia.
Στο μεταξύ, το 1984 δίδεται η πρώτη έγκριση από το FDA για την υπερθερμία, ως ερευνητική αντικαρκινική θεραπεία. Από τότε εγκρίνονται σταδιακά όλο και περισσότερα θεραπευτικά πρωτόκολλα.
Η Υπερθερμία σήμερα: Ογκοθερμία
Όμως, η προσπάθεια για το καλλίτερο δεν σταματάει ποτέ, και τρέφεται από την οξυδέρκεια και την αμφισβήτηση. Στα τέλη της δεκαετίας του 1980 γεννιέται η ιδέα ότι η εκλεκτική τροποποίηση της κυτταρικής μεμβράνης μπορεί να παίξει ρόλο στην θεραπεία του καρκίνου. μια τέτοια τροποποίηση θα μπορούσε να γίνει είτε με χημικό, είτε με φυσικό τρόπο, είτε και με κάποιο συνδυαστικό τρόπο.
Ο Ούγγρος φυσικός και καθηγητής του Πανεπιστημίου Eötvös της Βουδαπέστης Ανδρέας Σζασζ, πατέρας της παραπάνω ιδέας, μετά από πολλούς επιτυχημένους πειραματισμούς in vitro, δημιουργεί την εταιρία Oncotherm για να εξελίξει την ιδέα του και να την φέρει σε πρακτική εφαρμογή. Η Oncotherm αποτελεί επιχειρηματικό spin off του Πανεπιστημίου Eötvös.
Μέσα στην δεκαετία του 1990 ο Ανδρέας Σζασζ αμφισβητεί και τροποποιεί το ισχύον συμβατικό πρότυπο της υπερθερμίας (θερμικό δόγμα), που υποθέτει αποκλειστικά θερμική επίδραση στον καρκινικό όγκο, και πειραματίζεται με νέες διατάξεις που εισάγουν για πρώτη φορά την σύνθετη, διαμορφωμένη, υψίσυχνη ηλεκτρομαγνητική επίδραση επί των καρκινικών όγκων, αρχικά με διεγχειρητική τοποθέτηση ηλεκτροδίων μέσα στον όγκο (διεγχειρητική διαμορφωμένη εντωβάθει ηλεκτρο-υπερθερμία-intraoperative modulated deep electro-hyperthermia). Η εξέλιξη της ιδέας οδηγεί στην εξωτερική διαμορφωμένη εντωβάθει ηλεκτρο-υπερθερμία, η οποία ονομάζεται για συντομία ογκοθερμία. Η θέρμανση του καρκινικού όγκου θεωρείται τώρα ένας μόνο από τους ενεργούς παράγοντες του νέου “όχι αποκλειστικά θερμικού” θεραπευτικού προτύπου. Η τροποποίηση του μεσοκυτταρίου χώρου του όγκου και της ηλεκτροχημείας της μεμβράνης των καρκινικών κυττάρων είναι μερικοί από τους νεοδιακρινόμενους δραστικούς μηχανισμούς, που οδηγούν στην ελάττωση του βαθμού ανεξαρτησίας των καρκινικών κυττάρων (οργάνωση) και τελικά στην αποπτωτική διαδικασία (προγραμματισμένος κυτταρικός θάνατος), η οποία ως γνωστόν δεν υπέρχει στα καρκινικά κύτταρα, τα οποία γι΄ αυτό πολλαπλασιάζονται ανεξέλεγκτα.
Στην δεκαετία του 1990 η εταιρία Oncotherm κατασκευάζει και πειραματίζεται με πλήθος συσκευών. Η εμπειρία από τις συσκευές αυτές συμπυκνώνεται το 2000 σε μία συσκευή, την EHY-2000, η οποία υλοποιεί το νέο, όχι αποκλειστικά θερμικό πρότυπο “θερμοθεραπείας”* του καρκίνου για εντωβάθει περιοχικές εφαρμογές. Φυσικά, ακολουθούν βελτιωμένες εκδόσεις, καθώς και εξειδικευμένες συσκευές, κυριότερη των οποίων είναι η εξειδικευμένη συσκευή για τον καρκίνο του προστάτη (EHY-1020 IL).
* Ο όρος “θερμοθεραπεία” διατηρείται πλέον για ιστορικούς λόγους, και διότι η ιατρική κοινότητα δεν είχε χρόνο να προσαρμοσθεί στα νέα επιστημονικά και τεχνικά δεδομένα· γι΄ αυτό μπαίνει πλέον σε εισαγωγικά.
Προβληματισμοί μετά το 2000
Οι εξελίξεις των δύο τελευταίων δεκαετιών δημιουργούν διάφορα προβλήματα στον ιατρικό και ιατροτεχνολογικό κόσμο:
- Προβλήματα κατανόησης των μηχανισμών της καρκινογέννεσης (ογκογονίδια, εξωγενείς παράγοντες, φλεγμονή κλπ)
- Προβλήματα συγκερασμού των νοσολογικών προτύπων που διατίθενται (“renegade cell paradigm“, “stem cell paradigm“)
- Προβλήματα κατανόησης των θεραπευτικών προτύπων για τον καρκίνο (σχετίζονται άμεσα και με τα νοσολογικά πρότυπα. Πχ στην υπερθερμική ογκολογία “θερμικό δόγμα“, μη θερμικό δόγμα“, μη αποκλειστικά θερμικό δόγμα“)
- Προβλήματα από την υπερεκτίμηση των θεραπευτικών μεθόδων στο παρελθόν, τα οποία κάνουν επιφυλακτικούς ορισμένους γιατρούς που δεν ενημερώνονται για τις εξελίξεις (πχ κάθε λίγο στις ειδήσεις ανακοινώνεται η εύρεση της “θεραπείας του καρκίνου”, ιδίως από κάποιον ξενητεμένο Έλληνα· στην υπερθερμία υπήρξαν τέτοια θέματα με επιστημονικά επιπόλαιες υποθέσεις, που έγιναν πεποιθήσεις και έμμονες ιδέες, ιδίως στα μέσα της δεκαετίας του ’60 [von Ardennes-ολοσωματική υπερθερμία συν οξυγονοθεραπεία], και αργότερα [Dr J. Holt-φαρμακευτικός αποκλεισμός γλυκόζης και υπερθερμία με ραδιοσυχνότητα 434 MHz]). Οι εμμονές είναι φυσικό να καταλήγουν σε φιάσκο, και να καταστρέφεται έτσι και ό,τι σωστό τυχόν υπάρχει μέσα στο σύστημα σκέψης που καταρρέει.
- Προβλήματα τεχνολογίας (πχ αξιόπιστη θερμομέτρηση in situ, αποφυγή “θερμικών κηλίδων”, κλπ)
- Προβλήματα ορολογίας (πχ σύγχυση της περιοχικής με την ολοσωματική υπερθερμία· στην υπερθερμική ογκολογία δεν υπάρχει γενικά αποδεκτός λεκτικός τρόπος για να εκφρασθούν οι διαφορές των αμιγώς θερμικών μεθόδων και των συνθέτων μεθόδων. Ο όρος “ογκοθερμία” δεν γίνεται ευρύτερα κατανοητός, ως όρος που εμπεριέχει θερμικούς και μη θερμικούς μηχανισμούς ογκοτροποποίησης)
- Προβλήματα συντηρητισμού και επενδεδυμένων συμφερόντων (πχ ιατρικοί κλαδοι που αργοπορούν να “δουν” τις εξελίξεις, κατασκευαστές συσκευών που εμμένουν σε αδιέξοδες, επικίνδυνες ή σπάταλες λύσεις, κλπ)
Ιστορικά στοιχεία για την Υπερθερμία στην Ελλάδα
Η πειραματική κλινική εφαρμογή της υπερθερμίας στην Ελλάδα ξεκίνησε από το 1987 με τη συνεργασία του Α΄ Εργαστηρίου Ακτινολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών (Αρεταίειο Νοσοκομείο) με το τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών του ΕΜΠ, με διευθυντές τους καθηγητές Κ. Παπαβασιλείου και Ν. Ουζούνογλου, αντίστοιχα.
Λέει ο κ. Νίκος Ουζούνογλου: «Εχοντας ακούσει για τη μέθοδο της υπερθερμίας και τα ευεργετικά αποτελέσματα της εφαρμογής της στους καρκινοπαθείς (σσ από την βιβλιογραφία της εποχής), ξεκινήσαμε, σε συνεργασία με τον καθηγητή της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Κωνσταντίνο Παπαβασιλείου, την προώθηση της υπερθερμίας και στην Ελλάδα. Αναπτύξαμε τις συσκευές και ξεκινήσαμε ένα πρωτόκολλο εφαρμογής της μεθόδου στο Αρεταίειο το 1986 – 87, με χρηματοδότηση του ΕΜΠ. Εως το 1995, η μέθοδος εφαρμόστηκε σε περίπου 600 Ελληνες ασθενείς, με αποτελέσματα ιδιαίτερα σημαντικά. Εως τώρα έχουμε αναπτύξει ένα πλήθος συσκευών υπερθερμίας, χωρίς να έχουν αξιοποιηθεί όλες κλινικά».
Οι συσκευές που ανέπτυξε το ΕΜΠ είναι όλες κατάλληλες για περιοχική επιφανειακή υπερθερμία. Σημειώνεται ότι η ελληνική εμπειρία της υπερθερμίας, κατέδειξε ότι ο συνδυασμός ακτινοθεραπείας και υπερθερμίας βελτιώνει την ανταπόκριση των ογκολογικών ασθενών κατά 30% έως 60% ανάλογα με τον ιστολογικό τύπο του όγκου, έναντι της εφαρμογής μόνον ακτινοθεραπείας. Οι επιστημονικές ανακοινώσεις της Ελληνικής ομάδας συνέβαλαν αποφασιστικά στο ξεκαθάρισμα του θερμοθεραπευτικού τοπίου στην πρώιμη εκείνη εποχή, με ιδιαίτερη συμβολή του τωρινού προέδρου της Ελληνικής Εταιρίας Ογκολογικής Υπερθερμίας (ΕΕΟΥ) καθηγητή Βασίλη Κουλουλία.
Μετά το 1995 η μέθοδος εφαρμόστηκε για λίγο στο ιδιωτικό νοσοκομείο Υγεία, το οποίο είχε μισθώσει την συσκευή του ΕΜΠ. Από το 1997 ξανάρχισε σταδιακά η λειτουργία της συσκευής στο Αρεταίειο και αργότερα στο Αττικό. Μέχρι και το 2014 υποβλήθηκε σε επιπολής περιοχική υπερθερμία μεγάλος αριθμός καρκινοπαθών με εντόπιση νόσου κατά σειρά συχνότητας:
- Θωρακικό τοίχωμα
- επιφανειακοί λεμφαδένες
- μελανώματα
- όγκοι κεφαλής & τραχήλου
- καρκίνος πρωκτού, κ.λ.π.
Συγκεκριμένα τα αποτελέσματα από τα περιστατικά του καρκίνου του πρωκτού δημοσιεύτηκαν σε διεθνούς φήμης ιατρικό περιοδικό, κάνοντας τη χώρα μας πρωτοπόρα στο συγκεκριμένο τομέα. Ο πρωτοποριακός συνδυασμός λιποσωμιακών χημειοθεραπευτικών φαρμάκων και υπερθερμίας που εφαρμόστηκε, επίσης έτυχε της εκτίμησης του διεθνούς επιστημονικού κοινού.
Σύστημα διεγχειρητικής υπερθερμίας (HIPEC) του Ε.Μ.Π. τοποθετήθηκε και λειτούργησε και στην Πανεπιστημιακή Χειρουργική Κλινική του Ιπποκράτειου Νοσοκομείου Αθηνών τη δεκαετία του 1990, υπό τη διεύθυνση του καθηγητή Βασιλείου Γολεμάτη. Κατά την περίοδο αυτή αντιμετωπίστηκαν σε παγκόσμια πρωτοπορία περιστατικά με καρκίνο παγκρέατος, που υποβλήθηκαν σε διεγχειρητική υπερθερμία , αναφορικά με την επιβίωση και την ποιότητα ζωής των ασθενών. Τα αποτελέσματα και εδώ δημοσιεύτηκαν σε διεθνούς φήμης περιοδικά.
Το ΚΕΣΥ με ομόφωνη απόφαση του στις 6/9/2011 εισηγήθηκε την κωδικοποίηση της υπερθερμίας ως ακτινοθεραπευτικής πράξης και επίσης την κοστολόγηση της για κάλυψη από τα ασφαλιστικά ταμεία. Η κοστολόγηση δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης (ΦΕΚ 2408-31/9/2012, τ. 2ον), αλλά ο ΕΟΠΥΥ ακόμη αρνείται να αποζημιώσει τους ασθενείς.
Στις 29/11/2011 εξεδόθη υπουργική απόφαση για την εφαρμογή της ιατρικής πράξης της υπερθερμίας σε εξειδικευμένες κλινικές Δημοσίων Νοσοκομείων και Ιδιωτικών Θεραπευτηρίων.
Σήμερα η επιπολής (και ενδοκοιλοτική) υπερθερμία λειτουργεί στο A΄ Εργαστήριο Ακτινολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών στο ΑΡΕΤΑΙΕΙΟ Νοσοκομείο, προσφέροντας στον καρκινοπαθή τη συμπληρωματική αντικαρκινική θεραπεία που έλειπε από τις επιλογές για ογκολογική αντιμετώπιση των ασθενών. Η συγκεκριμένη συσκευή έχει ένδειξη για επιφανειακούς (βάθους έως 4cm) και ενδοκοιλοτικούς όγκους (ορθοπρωκτικής χώρας). Υπεύθυνος της μονάδας είναι ο Βασίλειος Κουλουλίας, αναπληρωτής Καθηγητής Ακτινοθεραπευτικής Ογκολογίας.
Το νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ στην Θεσσαλονίκη βρίσκεται στην διαδικασία αγοράς μηχανημάτων υπερθερμίας για λειτουργία τους στην κλινική της Καθηγήτριας Ακτινοθεραπείας και ιδρυτικού μέλους της Ελληνικής Εταιρίας Ογκολογικής Υπερθερμίας κ. Κυριακής Πιστεύου–Γομπάκη.
Το 2010 ιδρύθηκε η εταιρία ΟΓΚΟ-ΥΠΕΡΘΕΡΜΙΑ ΑΕ με στόχο την διάδοση της υπερθερμίας – ογκοθερμίας στην Ελλάδα, δια της προσφοράς στην Ελληνική αγορά υπερσύγχρονων συσκευών κλινικής εφαρμογής (Oncotherm και Heckel Gmbh). Έχει ήδη εξοπλίσει δύο κέντρα εφαρμογής, ένα στην Αθήνα (εντωβάθει ογκοθερμία ΕΗΥ-2000) και ένα στην Θεσσαλονίκη (εντωβάθει ογκοθερμία ΕΗΥ-2000 και ολοσωματική HT3000) .
Το 2012 ιδρύθηκε η Ελληνική Εταιρεία Ογκολογικής Υπερθερμίας, η οποία προχώρησε αμέσως στην διατύπωση των κανόνων ορθής πρακτικής εφαρμογής της ογκοθερμίας – υπερθερμίας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
|